Το Γονεοποιημένο Παιδί: Όταν η Παιδικότητα Θυσιάζεται για την Ισορροπία της Οικογένειας (γράφει ο Ψυχολόγος-Σύμβουλος Γάμου Γιάννης Ξηντάρας).
Το Γονεοποιημένο Παιδί: Όταν η Παιδικότητα Θυσιάζεται για την Ισορροπία της Οικογένειας
Το «γονεοποιημένο παιδί» στη συστημική ψυχολογία δεν είναι μια ταμπέλα ούτε ένας χαρακτηρισμός που αποδίδεται ελαφρά τη καρδία. Είναι η περιγραφή ενός ρόλου που ένα παιδί αναγκάζεται να αναλάβει όταν το οικογενειακό σύστημα αδυνατεί να στηρίξει τον εαυτό του. Και είναι ένας ρόλος βαρύς, πρόωρος, ανοίκειος για την ψυχική ηλικία του παιδιού, ακόμα κι αν εξωτερικά φαίνεται «ώριμο», «δυνατό», «υπεύθυνο».
Η ωριμότητα αυτή δεν είναι ένδειξη υγείας. Είναι συχνά το τίμημα της επιβίωσης.
Τι είναι η γονεοποίηση (parentification)
Με τον όρο γονεοποίηση περιγράφουμε τη διαδικασία κατά την οποία το παιδί καλείται να αναλάβει ευθύνες, ρόλους ή συναισθηματικά βάρη που κανονικά ανήκουν στους ενήλικες. Δεν πρόκειται για ένα παιδί που «βοηθά». Πρόκειται για ένα παιδί που εγκαταλείπει, σιωπηλά, τη θέση του παιδιού για να κρατήσει όρθιο το σύστημα.
Στη συστημική οπτική, αυτό συμβαίνει όταν:
-
τα όρια μέσα στην οικογένεια έχουν διαταραχθεί,
-
οι ρόλοι έχουν αντιστραφεί,
-
το σύστημα χρειάζεται κάποιον να καλύψει ένα κενό που οι ενήλικες αδυνατούν να διαχειριστούν.
Το παιδί δεν επιλέγει συνειδητά. Προσαρμόζεται.
Τα δύο βασικά είδη γονεοποίησης
Πρακτική ή λειτουργική γονεοποίηση
Εδώ το παιδί αναλαμβάνει καθήκοντα που ξεπερνούν την ηλικία του: φροντίζει αδέρφια, οργανώνει το σπίτι, αναλαμβάνει ευθύνες ενηλίκου, συχνά γίνεται το «δεξί χέρι» του γονέα. Αν και κοινωνικά συχνά επιβραβεύεται, το παιδί αυτό στερείται τον χρόνο και τον χώρο για αυθορμητισμό, παιχνίδι και ξεκούραση.
Συναισθηματική γονεοποίηση
Η πιο αθόρυβη και βαθιά τραυματική μορφή. Το παιδί γίνεται ο συναισθηματικός υποστηρικτής του γονέα: ο εξομολογητής, ο σύμμαχος, ο «μικρός θεραπευτής». Ακούει παράπονα, απορροφά άγχος, κουβαλά συναισθήματα που δεν του ανήκουν.
Εδώ, το παιδί δεν φροντίζει μόνο πράξεις, φροντίζει ψυχές. Και αυτό αφήνει ρωγμές που συχνά εμφανίζονται χρόνια αργότερα.
Πώς το ερμηνεύει η συστημική θεωρία
Στη συστημική προσέγγιση, το γονεοποιημένο παιδί:
-
υπερλειτουργεί για να διατηρηθεί η ισορροπία,
-
«διασώζει» τη συνοχή της οικογένειας εις βάρος της δικής του ανάπτυξης,
-
μετακινείται πρόωρα από τη θέση του παιδιού στη θέση του ενήλικα,
-
βιώνει έντονο άγχος ή ενοχή στην ιδέα ότι θα αποχωρήσει από αυτόν τον ρόλο.
Το σύστημα επιβιώνει. Το παιδί πληρώνει το κόστος.
Το ψυχικό αποτύπωμα στην ενήλικη ζωή
Οι ενήλικες που υπήρξαν γονεοποιημένα παιδιά συχνά εμφανίζουν:
-
δυσκολία στην αναγνώριση και έκφραση προσωπικών αναγκών,
-
δυσπιστία απέναντι στη φροντίδα που προσφέρουν οι άλλοι,
-
υπερευθύνη, τελειομανία, χρόνια εξάντληση,
-
τάση να επιλέγουν σχέσεις όπου χρειάζεται να «σώσουν» τον άλλον.
Στην ψυχοθεραπεία, αυτό συχνά εκφράζεται ως ένα βαθύ ερώτημα: «Και εγώ πότε θα ξεκουραστώ;»
Γιατί συμβαίνει η γονεοποίηση
Η γονεοποίηση δεν είναι αποτέλεσμα κακής πρόθεσης. Συνήθως προκύπτει από:
-
συναισθηματικά ανώριμους ή επιβαρυμένους γονείς,
-
μονογονεϊκές οικογένειες σε συνθήκες υπερφόρτωσης,
-
ασθένεια, πένθος ή ψυχική δυσκολία γονέα,
-
έντονες συγκρούσεις ή διάλυση της γονεϊκής σχέσης,
-
πολιτισμικά μοτίβα που εξιδανικεύουν τη θυσία.
Το παιδί γίνεται το «σταθερό πρόσωπο» εκεί που ο ενήλικας δεν μπορεί.
Ο βαθύτερος πυρήνας: μια αόρατη απώλεια
Στην ουσία, η γονεοποίηση είναι μια μορφή αθέατου πένθους. Το παιδί χάνει την παιδική του θέση χωρίς να το συνειδητοποιήσει και χωρίς να του επιτραπεί να τη θρηνήσει. Μεγαλώνει γρήγορα, υπερβολικά, πριν προλάβει να νιώσει ασφαλές.
Η ψυχοθεραπεία μπορεί να προσφέρει κάτι πολύτιμο: έναν χώρο όπου αυτό το παιδί, πια ενήλικας, μπορεί επιτέλους να κατέβει από τον ρόλο και να επιστρέψει στον εαυτό του.
Συμπερασματικά
Το γονεοποιημένο παιδί δεν είναι δυνατό επειδή άντεξε. Είναι δυνατό επειδή επέζησε. Και η αληθινή θεραπεία δεν βρίσκεται στο να συνεχίσει να αντέχει, αλλά στο να του επιτραπεί, ίσως για πρώτη φορά, να μην χρειάζεται να κρατά τα πάντα.
Γράφει ο Ψυχολόγος-Σύμβουλος Γάμου Γιάννης Ξηντάρας
